Toen ik in 2011 mijn boek De pensioenmythe opende met de zin ‘Uw pensioenaanspraak is op drijfzand gebouwd’, was de verontwaardiging niet van de lucht. Ons pensioenstelsel staat namelijk te boek als een van de beste pensioenstelsels ter wereld. De redenen daarvoor zijn de hoge dekking onder werknemers, de hoge gemiddelde inleg per deelnemer, en de tot voor kort hoge en welvaartsvaste uitkeringen. Maar ons stelsel heeft ernstige weeffouten die het stelsel bedreigen.
De meeste zijn bekend: sociale partners doen te hoge beloftes, pensioenfondsen stelden de premie voor die hoge beloftes te laag vast, pensioenfondsen namen vaak te veel risico, pensioenfondsen schoven de pijn door naar de jeugd (de FNV noemt dat ‘solidariteit’). En de toezichthouder dan? Die zat erbij en keek ernaar. Deelnemers rekenden op indexatie maar krijgen die vaak niet, de impliciete belofte van koopkrachtbehoud blijkt een fabeltje, jongeren geven een forse subsidie aan ouderen onder andere middels de doorsneesystematiek (jongeren betalen standaard voor ouderen), en de regelingen zijn veel te complex. Het vertrouwen in het pensioenstelsel is weg, niet zo gek ook.
Deze problemen zijn lange tijd ontkend, en critici van het pensioenstelsel werden zwart gemaakt. Maar tijden veranderen, en anno 2022 heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid De pensioenmythe opgenomen in de verplichte leesmap voor ambtenaren die op het ministerie bij de afdeling ‘pensioen’ gaan werken. Maar of het nu wel beter wordt? Het idee was dat De Grote Pensioenhervorming van 2019/2020 de meeste problemen zou aanpakken. Pensioenen zouden persoonlijker, transparanter, meer passend bij de dynamiek van de arbeidsmarkt, en hoger worden. En de doorsneesystematiek zou verdwijnen. Jongeren gaan niet meer betalen voor ouderen. AVV was dan ook een voorstander van de hervorming.
Maar de hervorming dreigt spaak te lopen. Een belangrijke reden hiervoor is dat de hervormers kozen de grote verplichtstelling te behouden. Dit betekent dat je alsnog verplicht bent je pensioenpremie aan de pensioenuitvoerder af te dragen (dit noemen we ‘de grote verplichtstelling’). Dit in plaats van je pensioenpremie aan de pensioenregeling (de zogeheten kleine verplichtstelling) af te dragen. Dan zou je zelf de uitvoerder kunnen kiezen. Net zoals je zelf aangeeft waar je salaris gestort moet worden, zou je dan ook zelf kunnen aangeven waar je pensioenpremie gestort moet worden. AVV is voorstander van het vervangen van de grote verplichtstelling door de kleine. Je bouwt dan wel pensioen op, maar bij een uitvoerder naar keuze. Op die manier heb je de voordelen van het huidige stelsel (veel mensen bouwen pensioen op, en er wordt gemiddeld genomen voldoende ingelegd), maar het stelsel sluit dan veel beter aan de op arbeidsmarkt, en het wordt een stuk persoonlijker. Win- win situatie wat ons betreft.
De doorsneesystematiek regelde veel heen en weer schuiven van pensioenvermogens, vooral van jong naar oud, en daarom moest dat bij één en dezelfde uitvoerder. Maar met het loslaten van de doorsneesystematiek zoals het plan was, is er geen noodzaak meer tot het vasthouden aan de grote verplichtstelling. Maar waarom is daar niet voor gekozen? Tja, dat heeft vast te maken met dat sommige sociale partners ook in de pensioenfondsen zelf zitten. Dat maakt het ongetwijfeld moeilijk, want niemand is graag kritisch op zijn eigen werk.
Dat gebrek aan kritisch denkvermogen levert ons wel vreemde situaties op, zoals de volgende framing: ‘Nederland heeft het beste pensioenstelsel ter wereld, en nu gaan we hervormen en gaat iedereen erop vooruit’. Iedereen snapt dat dit niet kan. Nu blijkt dat in vrijwel alle grote (verplichtgestelde) pensioenfondsen de sociale partners hebben gekozen voor de zogeheten ‘solidaire’ pensioenregeling in plaats van voor de ‘flexibele’ pensioenregeling, dus voor verplichte afdracht aan het pensioenfonds. Kunnen we dus alsnog niet zelf kiezen voor ons eigen pensioen. Zo draaien de grote sociale partners de hervorming een beetje terug. AVV betreurt dat, want een hervorming naar een flexibele premieregeling (je mag dan zelf kiezen waar je premie naar toe gaat) lost veel van de problemen op.
AVV is nog steeds voorstander van een grondige hervorming van het pensioenstelsel, dat immers nog steeds onhoudbaar is. De pensioenhervorming die nu is ingezet houdt helaas veel van de huidige problematiek in stand. Het lijkt te veel op oude wijn in nieuwe zakken gieten.
Martin Pikaart
30 november 2022
